Dyskryminacja w szachach? - problem nierównego traktowania kobiet i mężczyzn w świetle przepisów Konstytucji RP
Słowa kluczowe
szachy, zasada równości mężczyzn i kobiet, dyskryminacja, konstytucja, FIDE, PZSzachAbstrakt
Na najwyższym poziomie szachowym istnieją bardzo duże dysproporcje pomiędzy kobietami i mężczyznami grającymi w szachy. Najlepsza szachistka uplasowana jest na 98 miejscu światowego rankingu. Natomiast wśród 500 najlepszych zawodników znajduje się zaledwie 8 kobiet. W konsekwencji FIDE oraz krajowe federacje szachowe stworzyły dwa systemy rozgrywek jeden otwarty - przeznaczony dla wszystkich graczy niezależnie od płci i drugi przeznaczony wyłącznie dla kobiet. W opracowaniu przedstawione są przykłady rozróżnienia statusu wyczynowych szachistek oraz szachistów. Autor udziela odpowiedzi na pytania, czy takie rozdzielenie jest dopuszczalne w świetle konstytucyjnej zasady równości mężczyzn i kobiet oraz czy przypadkiem nie stanowi ono przejawu dyskryminacji ze względu na płeć. Konieczne w tym zakresie okazały się analiza przyczyn różnej siły gry zawodników i zawodniczek oraz stwierdzenie, czy stanowią one wystarczające uzasadnienie dla rozdzielenia statusu profesjonalnych szachistów i szachistek. Autor przedstawił i omówił zasadnicze przyczyny uzasadniające różną siłę gry i w konkluzjach stwierdził, że mają one relewantny charakter.
Bibliografia
Aagaard J., Gryciuk W. (2011). Agresywne szachy. Podręcznik walki. Warszawa: Penelopa.
Atherton M., Zhuang J., Bart W.M., Hu X. (2003). A functional MRI study of high-level cognition. I. The game of chess. Cognitive Brain Research, nr 16(1), s. 26-31.
Backus P., Cubel M., Guid M., Sanchez-Pages S., Maaas E. (2016). Gender, Competition and Performance: Evidence from Real Tournaments, SSRN Electronic Journal, nr 11, s. 1-53. Dostęp: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2858984 (6 X 2022).
Balicki R. (2010). Zasada równości i jej wpływ na realizację konstytucyjnych praw i wolności. W: J. Jabłoński (red.), Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP. Tom. I (s. 413-440). Warszawa: C.H.Beck.
Banaszak B. (2009). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa: C.H.Beck.
Bettencourt B.A., Miller N. (1996). Gender differences in aggression as a function of provocation: A meta-analysis. Psychological Bulletin, nr 119(3), s. 422-447. DOI:10.1037//0033-2909.119.3.42.
Bilalić M., McLeod P. (2006). How intellectual is chess? - a reply to Howard. Journal of Biosocial Science, nr 38(3), s. 419-421. DOI: 10.1017/S0021932005001185.
Bilalić M., McLeod P. (2007). Participation rates and the difference in performance of women and men in chess. Journal of Biosocial Science, nr 39(5), s. 789-793. DOI:10.1017/S0021932007001861.
Bilalić M., McLeod P., Gobet F. (2007). Does chess need intelligence? — A study with young chess players. Intelligence, nr 35(5), s. 457-470.
Bilalić M., Smallbone K., McLeod P., Gobet F. (2009). Why are (the best) women so good at chess? Participation rates and gender differences in intellectual domains. Proceedings. Biological Sciences, nr 276, s. 1161-1165. DOI:10.1098/rspb.2008.1576.
Blicharz J. (2018). Związek między zasadą równości a zasadą sprawiedliwości społecznej w polskiej Konstytucji i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Próba spojrzenia ogólnego. Acta Universitatis Wratislavensis, nr 144, s. 59-69. DOI: 10.19195/0137-1134.114.2.
Boć J. (red.). 1998. Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku. Wrocław: Kolonia Limited.
Bosek L., Borysiak W. (2016). Uwagi do art. 32 Konstytucji RP. W: M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Komentarz. T. I. Warszawa: C.H.Beck.
Collados, J.C. (2020). The gender gap in top-level chess. Dostęp: https://chess24.com/en/read/news/the-gender-gap-in-top-level-chess (29 IV 2021).
Coubertin P. (1912). Les femmes aux Jeux olympiques. Revue Olympique, nr 79, s. 109-111.
Dąbrowski M. (2020). Stosowanie czy przestrzeganie norm konstytucji w ujęciu horyzontalnym – zagadnienia terminologiczne. Przegląd Konstytucyjny, nr 4, s. 59-75.
Draganski B., Gaser C., Busch V., Schuierer G., Bogdahn U., May A. (2004). Neuroplasticity: changes in grey matter induced by training. Nature, nr 427, s. 322-312. DOI: 10.1038/427311a.
Działocha K. (2016). Komentarz do art. 8. W: L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom. I, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Ericsson K.A., Charness N. (1994). Expert performance: Its structure and acquisition. American Psychologist, nr 49(8), s. 725–747.
FIDE (2022a). Ratings. Dostęp: https://ratings.fide.com/ (5 X 2022).
FIDE (2022b). FIDE Charter. Dostęp: https://handbook.fide.com/files/handbook/ FIDECharter2020.pdf (5 X 2022).
FIDE (2022c). Fide Title Regulations uchwalony przez Radę FIDE 27 listopada 2022 r. Dostęp: https://handbook.fide.com/chapter/B012022 (5 X 2022)
Garlicki L., Zubik M. (2016). Komentarz do art. 32 Konstytucji RP. W: L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. t. II. (s. 101-132). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Gneezy U., Leonard K.L., List J.A. (2009). Gender Differences in Competition: Evidence. From a Matrilineal and a Patriarchal Society. Econometrica, nr 77(5), s. 1637-1664.
Gerdes C., Gränsmark P. (2010). Strategic behavior across gender: A comparison of female and male expert chess players. Labour Economics, nr 17(5), s. 1-41. Dostęp: https://docs.iza.org/dp4793.pdf (6 X 2022).
Halpern D.F., LaMay M.L. (2000). The Smarter Sex: A Critical Review of Sex Differences in Intelligence. Educational Psychology Review, nr 12(2), s. 229–246.
Horgan D.D., Morgan D. (1990). Chess expertise in children. Applied Cognitive Psychology, nr 4(2), s. 109-128.
Howard R.W. (2014), Explaining male predominance in chess. Dostęp: https://en.chessbase.com/post/explaining-male-predominance-in-chess (29 IV 2021).
Howard R.W. (2005). Are gender differences in high achievement disappearing? A test in one intellectual domain. Journal of Biosocial Science, nr 37(3), s. 371-380. DOI: 10.1017/S0021932004006868.
Jakubowska H. (2012). Trzymanie kobiet na dystans. Wykorzystywanie kategorii, rasy, płci i różnicy w profesjonalnym sporcie. Kultura i Społeczeństwo, nr 3, s. 75-95.
Kasparow G. (1989). Playboy interview: Garri Kasparow. Playboy, nr 11. s. 61-63.
Kasparow G., Greengard M. (2021). Ostatni bastion umysłu. Kraków: Insygnis.
Khandekar O. (2020). Why women lose at chess. Mint. Dostęp: https://www.livemint.com/mint-lounge/features/why-women-lose-at-chess-11601626319872.html (29 IV 2021).
Kimura D., Kamińska M. (2006). Płeć i poznanie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Knapp M. (2010). Are participation rates sufficient to explain gender differences in chess performance?. Proceedings. Biological Sciences, nr 277(1692), s 2269–2270. DOI: 10.1098/rspb.2009.2257.
Krawczyk D.C., Boggan A.L., McClelland M.M., Bartlett J.C. (2011). The neural organization of perception in chess experts. Neuroscience Letters, nr 499(2), s. 64-69.
Kruk M. (2006). Zasada równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. W: M. Zubik (red.), Księga XX – lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (s. 281-302). Warszawa: Biuro Trybunału Konstytucyjnego.
Ma W.J. (2020a). The Real Reasons All the Top Chess Players Are Men. Slate z 12.11.2020. Dostęp: https://slate.com/technology/2020/12/why-are-the-best-chess-players-men.html (29 IV 2021).
Ma W.J. (2020b). What gender gap in chess?. Dostęp: https://en.chessbase.com/post/what-gender-gap-in-chess (27 IV 2021).
Maass A., D'Ettole C., Cadinu M. (2008). Checkmate? The role of gender stereotypes in the ultimate intellectual sport. European Journal of Social Psychology, nr 38(2), s. 231-245.
Maric A. (2007). Chess, Education and the Olympic Movement. W: K. Georgiadis (red.), 7th International Session for Educators and Officials of Higher Institutes of Physical Education, 20-27 July 2006: Proceedings Ancient Olympia. Athens: International Olympic Academy, s. 194-199.
Masternak-Kubiak M. (2002). Prawo do równego traktowania. W: B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP. Warszawa: C.H.Beck, s. 119-138.
Mendoza G., Jiménez M., García-Romero J., García-Bastida J., Rivilla I., Albornoz-Gil M. C., Baron-Lopez F.J.r, Benítez-Porres J.r, Alvero-Cruz J.R. (2020). Challenging the Top Player: A Preliminary Study on Testosterone Response to An Official Chess Tournament. International Journal of Environmental Research and Public Health, nr 17(4), s. 1-11. DOI:10.3390/ijerph17041204.
Moir A., Kancewicz-Hoffman N., Jessel D. (2017). Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Nejati M., Nejati V. (2012). Frontal Lobe Function in Chess Players. Acta Medica Iranica, nr 50(5), s. 311-314.
Podgórska-Rykała J. (2017). Zasada równości płci – wybrane regulacje prawa krajowego. Roczniki Administracji i Prawa, nr XVII, s. 19-35.
Polachek, S.W. (1981). Occupational self-selection: a human capital approach to sex differences in occupational structure. Review of Economics and Statistics, nr 63(1), s. 60-69.
Pzszach.pl (2016). Statut Polskiego Związku Szachowego uchwalony 18 czerwca 2016 r.. Dostęp: https://pzszach.pl/strona-glowna/dokumenty-organizacyjne/ (5 V 2022).
Russell B. (2020). Are women worse, or are they scarce? The gender gap in chess. Dostęp: https://chessandmind.com/en/gender-gap-in-chess-participation-rate-hypothesis (7 V 2021).
Rytel-Warzocha A. (2016). „Dyskryminacja pozytywna” jako przejaw urzeczywistnienia zasady sprawiedliwości społecznej. Gdańskie Studia Prawnicze, t. XXXV, s. 286-398.
Short N. (2015). Vive La Difference. New in Chess, nr 2.
Smerdon D. (2020). What's behind the gender imbalance in top-level chess?. Dostęp: https://theconversation.com/whats-behind-the-gender-imbalance-in-top-level-chess-150637 (29 IV 2021).
Song L., Ge Y., Long J., Dong P. (2020). Altered Intrinsic and Casual Functional Connectivities of the Middle Temporal Visual Motion Area Subregions in Chess Experts. Frontiers in Neuroscience, nr 14. DOI: 10.3389/fnins.2020.605986.
Stempień J.R. (2020). Queens in the shadow of kings – sociological notes on the historical process of women’s discrimination and emancipation in chess. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, nr 75, s. 65-84.
Śmiałek P. (2019). Prawna ochrona jednostki przed naruszeniem konstytucyjnego zakazu dyskryminacji w relacjach horyzontalnych. Przegląd Sejmowy, nr 4, s. 87–106. Doi.org/10.31268/PS.2019.53.
Tarnopolsky M.A., Atkinson S.A., Phillips S.M., MacDougall J.D. (1995). Carbohydrate loading and metabolism during exercise in men and women. Journal of Applied Physiology, nr 78(4), s. 1360-1368.
Tuleja P., Wróbel W. (1994). Zasada równości w stanowieniu prawa. W: H. Rot (red.), Demokratyczne Państwo prawne (aksjologia, struktura, funkcje. Studia i Szkice. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Veličković D., Radovanović D. (2018). Gender diffrences in chess preformacne. Facta Universitatis, Series: Physical Education and Sport, nr 16(2). DOI:10.22190/FUPES180926032V.
Voyer D., Voyer S., Bryden M.P. (1995). Magnitude of sex differences in spatial abilities: a meta-analysis and consideration of critical variables. Psychological Bulletin, nr 117(2), s. 250-270. DOI: 10.1037/0033-2909.117.2.250.
Waters A.J., Gobet F., Leyden G. (2002). Visuospatial abilities of chess players. British Journal of Psychology, nr 93(4), s. 557-565. DOI:10.1348/000712602761381402.
Weisend B. (2019). Questioning Gender Studies on Chess. Dostęp: https://en.chessbase.com/portals/all/2019/05/chess-gender/wiesend_questioning%20gender%20studies%20on%20chess.pdf (30 V 2021).
Winczorek P. (2000). Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Warszawa: Liber.
Wolski D. (2016). Regulacje przyjmowane przez międzynarodowe organizacje sportowe a prawo krajowe. Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, nr XIV, s. 133-148.
Woochess (2018). Why men rank higher than women at chess? Is it possible a female world chess champion?. Dostęp: https://woochess.com/en/blog/why-men-rank-higher-than-women-at-chess (29 IV 2021).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1551
Liczba cytowań: 0
